Ofelie. Ikonografia szaleństwa.

Czy szalonym postulatem jest wymagać pełnej demokracji dla teatru? A demokratyzacji samej instytucji teatru? Teatru jako miejsca na różnorodność wyobraźni i wypowiedzi, wolnego od politycznej cenzury, od wewnętrznego spektaklu władzy, od nadużyć na linii polityk-dyrektor-reżyserka-aktorka? Miejsca, gdzie schronienie znajdują głosy ciche, wrażliwe na detal, półtony, powolne poszukiwania estetyczne i myślowe? Otwartej przestrzeni dla spotkania twórców i widowni, gdzie płeć i pochodzenie nie mają znaczenia?

Czy szaleństwem jest porzucić teatr? Wrócić do niego, w nim trwać?

Przy okazji publikacji filmu “Ofelie. Ikonografia szaleństwa” – czyli pełnego zapisu performansu z 2012 roku, zapytałam aktorki, które brały udział w spektaklu, o ich spojrzenie nie tylko na pracę, którą razem wykonałyśmy, ale szerzej – na “bycie w” teatrze i na instytucję teatru w kontekście społecznym i politycznym.

W tych rozmowach teatr definiowany jest jako rytuał (Anna Ilczuk), tajemnica (Małgorzata Rudzka), wygodne miejsce ucieczki od życia (Marta Kalmus) lub przeciwnie miejsce konfrontacji z najtrudniejszymi problemami rzeczywistości zewnętrznej (Elzbieta Karkoszka) i miejsce, gdzie uwydatniają się zarówno jasne, jak i mroczne aspekty pracy twórczej, ograniczenia stające na drodze rozwoju własnego, niewrażliwość społeczna oraz struktury władzy.

Wielogłos historii, odczuć i poglądów moich rozmówczyń, uzupełniony czterema tekstami krytycznymi komentującymi projekt, tworzy szerokie spektrum postaw i doświadczeń, dostarczając materiału do dyskusji nad kształtem i rolą teatru w dzisiejszym społeczeństwie, w Polsce.

„Ofelie. Ikonografia szaleństwa” to godzinny spektakl w przestrzeniach muzealnych. W jednym miejscu i czasie spotkało się kilkanaście Ofelii, kilkanaście aktorskich kreacji. W pustych przestrzeniach galerii wybrane aktorki, które grały rolę Ofelii w teatralnych inscenizacjach Szekspirowskiego Hamleta, odtwarzały finałową scenę szaleństwa.

Założeniem było skonfrontowanie ze sobą postaw reżyserskich i aktorskich, a celem pokazanie w jaki sposób kobiece szaleństwo obrazowane jest na scenie. Praca nad spektaklem obejmowała indywidualne spotkania i próby, pracę w przestrzeni – z rozplanowaniem choreografii względem architektury, oraz finalne zestawienie poszczególnych scen podczas prób zespołowych. Powstał teatralny found footage. Dzieło sztuki, którego materiałem jest teatr i sztuka aktorska.

Bohaterkami performansu są przede wszystkim aktorki, które przyjmując zaproszenie, zdecydowały się uczestniczyć w przetworzeniu odgrywanej przez siebie wcześniej roli. Ich występ w performansie był efektem wspólnej pracy. Głównym elementem tego procesu było przypominanie sobie roli, uaktywnianie pamięci ciała i świadomości, a jednocześnie poddanie refleksji własnej relacji do tego, co uosabia Ofelia oraz do tego, czym jest samo odgrywanie tej postaci. Przede wszystkim dlatego publikację filmu zdecydowałam uzupełnić cyklem rozmów.

 

Przedstawienia Hamleta, w których występowały uczestniczki performansu:
Iwona Bielska ― reż. Jerzy Krasowski, Teatr im. Juliusza Słowackiego, Kraków, 1978;
Monika Dąbrowska ― reż. Jolanta Donejko i Piotr Borowski, Studium Teatralne, Warszawa, 2005;
Ewa Domańska ― reż. Jan Englert, Teatr Telewizji, 1985;
Gabriela Frycz ― reż. Waldemar Śmigasiewicz, Teatr Nowy, Poznań, 2007;
Anna Ilczuk ― reż. Monika Pęcikiewicz, Teatr Polski, Wrocław, 2008;
Marta Kalmus-Jankowska ― reż. Krzysztof Nazar, Teatr Wybrzeże, Gdańsk, 1996;
Marta Kalmus-Jankowska ― reż. Jan Klata, Teatr Wybrzeże, Gdańsk, 2004;
Elżbieta Karkoszka ― reż. Jerzy Wróblewski, Teatr Rozmaitości w Krakowie, 1967
Krystyna Łubieńska ― reż. Andrzej Wajda, Teatr Wybrzeże, Gdańsk, 1960;
Karolina Porcari ― reż. Radosław Rychcik, Teatr im.Stefana Żeromskiego, Kielce, 2011;
Agnieszka Radzikowska ― reż. Attila Keresztes, Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego, Katowice, 2012;
Małgorzata Rudzka ― reż. Andrzej Domalik, Teatr Dramatyczny, Warszawa, 1992;
Bożena Stryjkówna ― reż. Jan Machulski, Teatr Ochoty, Warszawa, 1985.

 

Zorka Wollny tworzy kompozycje dźwiękowe realizowane w instytucjach, fabrykach i opustoszałych budynkach. Jej projekty sytuują się na pograniczu sztuki, teatru i muzyki współczesnej. Zawsze wiążą się one ściśle z historycznym i funkcjonalnym kontekstem konkretnej przestrzeni architektonicznej. Sposób, w jaki artystka tworzy swoje prace oparty jest na współdziałaniu i często obejmuje próby oraz warsztaty publiczne, w trakcie których Wollny współpracuje z poszczególnymi uczestnikami oraz grupami i społecznościami. W jednej ze swoich najnowszych prac, Unmögliche Oper (2017), artystka zaangażowała kilka chórów oraz mieszkańców niemieckiego Oldenburga w proces eksploracji głosu jako narzędzia wyrażania siebie i debaty publicznej. Zakon (2015) zrealizowany został na Zamku Krzyżackim w Świeciu z udziałem 15-osobowego chór ochotników, trzech perkusistów i instrumentarium elektronicznego. Oratorium na orkiestrę i chór mieszkańców Warszawy (2011), prezentowane w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, przyjęło postać intensywnej, wielogłosowej manifestacji w centrum Warszawy zrealizowanej we współpracy z organizacjami pozarządowymi i Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Narodowej w oparciu o manifesty polityczne i programy działania aktywistów biorących udział w przedsięwzięciu. Wollny pracuje na Akademii Sztuki w Szczecinie. Mieszka i tworzy w Berlinie.

Katarzyna Czeczot. Kolektyw Ofelie